Druivenrassen in Nederland: klassiek én nieuw
Het veranderende klimaat, de opkomst van nieuwe druivenrassen en hun vroege rijping. Allemaal zijn ze bepalend voor de druivenrassen die in Nederland voorkomen. Welke rassen zijn er en wat is het verschil tussen klassieke en ‘nieuwe’ druivenrassen?
De verschillende soorten druivenrassen
In Nederland mogen alle druivenrassen die op de internationale druivenrassenlijst staan worden aangeplant. De bekendste en meeste voorkomende rassen zijn auxerrois, pinot noir, solaris, johanniter, souvignier gris, regent en cabernet cortis. Naast een aantal klassieke druivenrassen, zijn dit ook nieuwe rassen die minder gevoelig zijn voor schimmels en later rijpen.
Wil een wijnboer een Beschermde Geografische Aanduiding (BGA) gebruiken, dan moet hij zich houden aan de rassen die daarvoor zijn toegestaan in zijn provincie. Voor de Nederlandse BGA’s zijn ongeveer 100 verschillende druivenrassen toegestaan. Voor elke BOB zijn er aparte regels.
Amerikaanse onderstammen
Elk druivenras heeft zijn eigen voorkeur voor klimaat en bodem. Waar het ene ras goed tegen vocht kan, heeft het andere juist zo droog mogelijke voeten nodig. De plaag van druifluis (phylloxera) die rond 1860 in Europa rondging en de wortels van stokken aantastte, heeft complete wijngaarden verwoest. Weinig stokken overleefden het en de plaag bleek moeilijk uit te roeien. Totdat wijnboeren erachter kwamen dat de wortels van Amerikaanse vitis labrusca-druivenstokken wél resistent waren tegen druifluis. Sindsdien worden Europese druivenrassen geënt op Amerikaanse onderstammen.
Ontwikkeling van druivenrassen
Door de plaag van druifluis en steeds meer schimmelziekten, begonnen wijnbouwers met het kruisen van verschillende druivensoorten. Ze wilden een ras ontwikkelen dat minder gevoelig is voor plantenziekten en schimmels, maar nog steeds smaakvolle wijnen oplevert. Sinds het einde van de vorige eeuw zijn er enorme sprongen gemaakt in de ontwikkeling van deze nieuw rassen, ook wel PiWi’s genoemd. Een afkorting van pilzwiderstandsfähig (schimmelresistent).
Maar het ontwikkelen van een nieuw ras gaat niet zomaar. Gemiddeld neemt dat vijftien jaar in beslag. Daarmee zitten we anno 2022 ronde de negende generatie. Dankzij deze nieuwe druivenrassen hebben wijnboeren trouwens ook minder gewasbeschermingsmiddelen nodig. En bovendien is het makkelijker geworden om in gematigde regio’s zoals Nederland en andere Noord-Europese landen druiven te verbouwen voor wijnproductie. De ‘nieuwe’ rassen zijn deels iets eerder rijp namelijk.
Klassieke druivenrassen
De klassieke rassen zijn de bekende, oude Europese rassen die op een Amerikaanse onderstam worden geplaatst. Denk aan druivenrassen als chardonnay, pinot gris, riesling, dornfelder en pinot noir. Deze rassen zijn vooral geschikt voor warmere, zonnige regio’s en kom je daarom vooral tegen in Limburg, Noord-Brabant en Zeeland.
De nieuwe rassen, waarover verderop deze pagina meer informatie, hebben trouwens meestal een klassiek druivenras als voorouder. Zo is de johanniter ontstaan uit een kruising met riesling, komt solaris voort uit het druivenras merzling en is cabernet cortis ontwikkeld op basis van cabernet sauvignon.
Nieuwe druivenrassen
Onderzoeksinstituten in Duitsland en Zwitserland hebben sinds het einde van de vorige eeuw tal van nieuwe rassen ontwikkeld. Rassen die minder gevoelig zijn voor schimmels als (valse) meeldauw. De eerste bekende nieuwe rassen zijn onder andere regent en johanniter, die ook volop in Nederland staan aangeplant. Andere nieuwe druivenrassen die je in Nederland vindt zijn monarch, cabernet cortis, cabernet cantor, solaris en rondo.
Het grote voordeel van deze rassen is dat ze vaak duurzamer zijn om te telen dan de klassieke rassen. Dat heeft ermee te maken dat ze beter resistent zijn tegen schimmels. De nieuwe druivenrassen worden met minder zonuren net zo rijp als de klassieke rassen, hun ‘voorouders’. Een ander voordeel is dat wijnboeren daarom minder gewasbeschermingsmiddelen nodig hebben.
Welke druivenrassen aanplanten?
Wijnboeren die een nieuwe wijngaard beginnen, moeten een belangrijke keuze maken: welk druivenras planten ze aan? Er zijn allerlei afwegingen te maken om uiteindelijk tot een besluit te komen. Welke bodemsoort is er? Wat is het klimaat? Wanneer is een druivenras rijp? Wanneer komen de knopjes uit en is er meer kans op vorstschade? Wat voor wijn wil hij ervan maken? En natuurlijk: welke smaak wil hij uiteindelijk hebben?
Vanwege het klimaat in Nederland en de verschillen in bijvoorbeeld temperatuur staan de klassieke rassen met name in het zuiden van het land aangeplant. Boven de rivieren vind je vooral nieuwe rassen. Hoewel de grens aan het verschuiven is door de opwarming van de aarde, zorgt de klimaatverandering in Nederland met name voor problemen. Meer daarover lees je op de kennispagina Wijnklimaat.
Witte druivenrassen
Hieronder vind je een overzicht van de meest voorkomende witte druivenrassen in Nederland. Een compleet overzicht van alle rassen vind je hier.
Auxerrois
Druivenras:
Klassiek druivenras uit de pinot-familie.
Achtergrond:
De naam auxerrois verwijst naar de Franse plaats Auxerre. Vermoedelijk komt de druif, die al sinds de middeleeuwen voorkomt, van origine uit die regio. Qua smaak en uiterlijk wordt de druif veel vergeleken met pinot blanc. Auxerrois staat veel aangeplant in Luxemburg, de Elzas en Champagnestreek.
Soort wijn:
Een druif met zachte, ronde structuur waar je goed droge wijnen van kunt maken. Wijnen van auxerrois hebben een volle body met een rijk boeket van smaken als kweepeer, meloen en pruimen.
Wijnspijs:
Vis, lichte vleesgerechten en terrines.
Cabernet Blanc
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen cabernet sauvignon en een onbekend resistent ras, ontwikkeld door de Zwitser Valentin Blattner.
Achtergrond:
De cabernet blanc is in 1991 ontwikkeld vanuit de cabernet sauvignon. Die druif is ontstaan in Frankrijk en is door migranten naar onder andere Nieuw-Zeeland, Chili, de VS en Zuid-Afrika gebracht.
Soort wijn:
Wijnen van Cabernet Blanc lijken op een elegante sauvignon blanc of frisse riesling. Denk aan rijpe smaken van passievrucht, kruisbes lychee of paprika. Zelfs als je de wijn blend met bijvoorbeeld johanniter, blijft de smaak herkenbaar.
Wijnspijs:
Witte kaassoorten.
Calardis
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen calardis musqué (Bacchus x Seyval Blanc) en Seyve Villard 39-639, ontwikkeld door Julius Kühn- Institut (JKI).
Achtergrond:
De calardis blanc is een van de jongere druivenrassen, die pas sinds 2018 is toegestaan op de markt. De druif is extreem bestendig tegen schimmels en zonnebrand.
Soort wijn:
Wijnen van calardis blanc zijn fruitig en hebben tonen van passievrucht, sinaasappel en een kruidig boekt. De wijn heeft levendige zuren waardoor de druif goed gebruikt kan worden voor mousserende wijnen.
Wijnspijs:
Salades, lichte visgerechten.
Chardonnay
Kruising:
Klassiek druivenras. Een oude kruising tussen pinot noir en gouias blanc (heunisch).
Achtergrond:
Chardonnay is een van de makkelijkere druivenrassen ter wereld. Hij groeit bijna overal. Alleen vorstschade in de lente is funest voor dit ras. De naam heeft hij waarschijnlijk te danken aan de gelijknamige plaats in de Bourgogne, waar de druif volop voorkomt. In Nederland vind je de druif vooral in Limburg en Noord-Brabant.
Soort wijn:
Wijnen van chardonnay zijn vaak heel fruitig. Hoe koeler het klimaat, hoe frisser de smaken: denk aan kweepeer en citroen in plaats van meloen, abrikozen en rijpe ananas. Een frisse soms zelfs pittige wijn. Is de wijn vergist of gerijpt op houten vaten? Dan komen er smaken van vanille, karamel en gedroogd fruit in voor.
Wijnspijs:
Vis, schelpdieren of licht gebraden vlees.
Johanniter
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen riesling en Fr 589- 54, ontwikkeld door Staatliches Weinbauinstitut Freiburg.
Achtergrond:
De naam johanniter verwijst naar Johannes Zimmerman. Hij was hoofd wijnbouw bij het Freiburg Wine Institute en was onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van nieuwe druivenrassen die minder gevoelig zijn voor schimmels.
Soort wijn:
Wijnen van johanniter zijn vaak krachtig en fruitig van smaak met rijpe zuren. Qua aroma’s lijkt het op riesling. Kenmerkende smaken zijn meloen, limoen, grapefruit en kweepeer.
Wijnspijs:
Asperges, licht vlees zoals varken of gevogelte.
Merzling
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen seyval blanc en Fr 379 – 52 (kruising tussen riesling en pinot gris), ontwikkeld door Staatliches Weinbauinstitut Freiburg.
Achtergrond:
Dankzij zijn kruising lijkt ook merzling een beetje op riesling. Sommige wijnmakers zijn van mening dat je hiermee een goede ‘rieslingwijn’ maakt zonder de problemen van riesling, dankzij de schimmelresistentie.
Soort wijn:
Wijnen gemaakt van merzling zijn fris, neutraal en vriendelijk van smaak. Ze hebben lichte fruitaroma’s en wat rijpere zuren.
Wijnspijs:
Kruidige gerechten, vis, gevogelte of asperges.
Müller-Thurgau
Klassiek druivenras. Een oude kruising tussen riesling en madeleine royal.
Achtergrond:
Müller-Thurgau is in 1882 ontstaan nadat professor Hermann Müller uit Thurgau besloot om riesling en madeleine royal met elkaar te kruisen. Er bestaat ook een blauwe variant. Een synoniem van müller- thurgau is ‘rivaner’. In Nederland vind je de druif met name in de zuidelijke provincies.
Soort wijn:
Wijnen gemaakt van müller-thurgau zijn vaak bloemig, rond en fruitig van smaak. Veelvoorkomende aroma’s zijn nootmuskaat, groene appel, groene paprika en citroen.
Wijnspijs:
Vis, lichte vleesgerechten.
Muscaris
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen solaris en muscat Geisenheim 6493 (een kruising van onder andere muscat ottonel, seyanets malengra en amurensis ruprecht), ontwikkeld door Staatliches Weinbauinstitut Freiburg.
Achtergrond:
Muscaris is in 1987 ontwikkeld door onder andere het nieuwe druivenras solaris opnieuw te kruisen. Wijnmakers kunnen er dezelfde wijnstijlen mee maken als bij de muscatdruif.
Soort wijn:
Wijnen van muscaris ruiken en smaken onder andere naar muskaat, gebrande noten en tropisch fruit. Het zijn krachtige wijnen met stevige zuren.
Wijnspijs:
Salades of kazen.
Pinot Blanc
Druivenras:
Klassiek druivenras. Een oude mutatie van pinot noir.
Achtergrond:
Pinot blanc is het neefje van de chardonnaydruif en is vooral jong lekker om te drinken. De druif is ook bekend als blanc de champagne of pinot chardonnay. In Duitsland heet de druif weissburgunder.
Soort wijn:
De smaak van pinot blanc-wijnen lijkt vaak veel op die van chardonnay en auxerrois. Iets minder vol, maar vooral fruitig: perzik, appel, limoen, citroen.
Wijnspijs:
Visgerechten, lichte vleesgerechten, asperges.
Pinot Gris
Druivenras:
Klassiek druivenras. Een oude mutatie van pinot noir.
Achtergrond:
Deze druif heeft in allerlei landen synoniemen gekregen: van grauburgunder, tokayer en szürkebarat tot moreote gris en pinot grigio. In Nederland noemen we hem bij zijn Franse naam. Pinot gris.
Soort wijn:
Wijnen van pinot gris zijn vaak soepel en fruitig van smaak, denk aan aroma’s van peer en perzik. De wijn is meestal goudgeel van kleur.
Wijnspijs:
Licht gebraden vlees.
Riesling
Druivenras:Klassiek druivenras. Van oorsprong een afstammeling van heunisch en een variant op traminer.
Achtergrond:
De riesling is waarschijnlijk in de 15e eeuw ontstaan uit een natuurlijke kruising, waarschijnlijk vanuit wilde wijnstokken aan de Bovenrijn. De druif staat ook bekend als johannisberger, weisser riesling en gentile aromatique.
Soort wijn:
Wijnen van riesling zijn meestal bleekgeel van kleur en aromatisch, bloemig en expressief van smaak. Denk aan geuren en smaken van perzik, appel en limoen. De wijnen hebben typische fruitige zuren en zijn daardoor breed inzetbaar. Riesling is ook geschikt voor zoete wijnen.
Wijnspijs:
Vis, lichte vleesgerechten en Aziatische keuken.
Solaris
Druivenras:
Nieuw druivenras. Een kruising tussen merzling en Geisenheim 6493 (een kruising tussen onder andere muscat ottonel, seyanets malengra en murensis ruprecht), ontwikkeld door Staatliches Weinbauinstitut Freiburg.
Achtergrond:
Deze witte druif is in 1975 als een van de eerste ‘hybride’ druivenrassen ontwikkeld door het Weinbauinstitut Freiburg. Het is een verre verwant van riesling en pinot gris. De naam komt van ‘solar’ (zon), omdat de druif vroeg rijpt in koelere wijnstreken zoals Nederland. De druif heeft een dunne schil en is daardoor gevoeliger voor rot.
Soort wijn:
Wijnen van solaris zijn aromatisch, krachtig, vol en fruitig van smaak. Met tonen van kweepeer, pruim, amandel en karamel. Als de wijn op hout heeft gerijpt lijkt hij op chardonnay.
Wijnspijs:
Zachte gerechten, paté en zachte kazen.
Souvignier Gris
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen cabernet sauvignong en bronner (een kruising tussen merzling, zarya severa en sankt laurent), ontwikkeld door Staatliches Weinbauinstitut Freiburg.
Achtergrond:
Deze nieuwe druif kan dankzij zijn kruising goed tegen valse en echte meeldauw. Qua kleur is hij niet echt wit maar wat grijzig, vandaar zijn naam.
Soort wijn:
Wijnen van souvignier gris zijn vergelijkbaar met die van sauvignon blanc. Subtiele fruitaroma’s van meloen, abrikoos en kweepeer. De wijnen hebben fijne fruitzuren, zachte tannines en een lange afdronk.
Wijnspijs:
Vis, schaal- of schelpdieren en groenten.
Blauwe druivenrassen
Hieronder vind je een overzicht van de meest voorkomende blauwe druivenrassen in Nederland. Een compleet overzicht van alle rassen vind je hier.
Cabernet Cantor
Druivenras:
Nieuw druivenras. Een kruising tussen seibel 70-53 en merzling (kruising tussenz zarya severa en muskat ottonel), ontwikkeld door Staatliches Weinbauinstitut Freiburg.
Achtergrond:
Deze druif is in 1989 ontwikkeld in Freiburg door dr. Norbert Becker.
Soort wijn:
Wijnen van cabernet cantor hebben een diepe, rode kleur en zijn kruidig van smaak. Ze hebben een karakter dat lijkt op cabernet sauvignon en merlot.
Wijnspijs:
Vlees, barbecue en wildgerechten.
Cabernet Cortis
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen cabernet sauvignon en solaris, ontwikkeld door Staatliches Weinbauinstitut Freiburg.
Achtergrond:
Deze druif is in 1982 ontwikkeld door dr. Norbert Becker en heeft weinig nodig: hij kan bijvoorbeeld goed tegen weinig licht en heeft daardoor minder zon nodig. Ook kan de druif goed tegen vorst.
Soort wijn:
Wijnen van cabernet cortis zijn van krachtig en vergelijkbaar met cabernet sauvignon. De kleur is dieprood of paars en de smaak doet denken aan cassis, kersen, vlierbessen en versgemalen peper.
Wijnspijs:
Rood vlees, groenten en kruidige gerechten.
Cabaret Noir
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen cabernet sauvignon en een onbekend resistent ras, ontwikkeld door de Zwitser Valentin Blattner.
Achtergrond:
Deze druif heette van origine VB-91-26-5, werd daarna cabarnet noir genoemd en heet sinds herfst 2017 cabaret (zonder N) noir.
Soort wijn:
Wijnen van cabaret noir hebben het karakter van cabernet sauvignon, met geuren van donkere kers en jeneverbes. De smaak doet denken aan kruidnagel en peper.
Dornfelder
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen helfensteiner en heroldrebe, ontwikkeld door August Herold van het instituut in Weinsberg (Duitsland).
Achtergrond:
Ook deze druif is vernoemd naar zijn bedenker: wijnteler Imanuel Dornfeld. In Duitsland staat deze druif volop aangeplant, maar ook in Nederland en België vind je hem terug. De druiven waaruit dornfelder is ontwikkeld zijn ook kruisingen, die onder andere zijn ontstaan vanuit de rassen portugieser, früburgunder, trollinger en limberger. De druif is robuust en niet gevoelig voor schimmels.
Soort wijn:
Wijnen van dornfelder hebben een dieprode kleur door de kleurrijke schil. Dornfelder heeft aroma’s van aardbei, framboos, bessen en kers.
Wijnspijs:
Gebraden vlees, wildgerechten en kaas.
Monarch
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen dornfelder en merzling (kruising tussen zarya severa en muscat ottonel).
Achtergrond:
Monarch is een schimmeltolerant nieuw druivenras met hoge opbrengsten.
Soort wijn:
Wijnen van monarch lijken in hun smaak op dornfelder, maar worden vaak als beter bestempeld. Ze hebben een langere afdronk en meer kersenachtige smaken. Bovendien hebben ze veel tannines en kleur.
Wijnspijs:
Ovenschotels, vleesgerechten en pasta’s.
Pinot Noir
Druivenras:
Klassiek druivenras.
Achtergrond:
Pinot noir komt uit de pinot-amilie en is daarmee een van de oudste rassen uit West-Europa. Het druivenras is vroeg rijp en de smaak van het terroir goed overneemt. In Duitsland wordt de druif ook wel spätburgunder genoemd.
Soort wijn:
Wijnen van pinot noir hebben aroma’s van cranberry, aardbei en rode kers als ze jong zijn en rijpe pruimen en zwarte bes wanneer de druiven rijper waren tijdens de oogst. De wijnen zijn robijnrood, delicaat en zacht.
Wijnspijs:
Wit vlees, gebraden vlees en wildgerechten.
Pinotin
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen cabernet sauvignon en een onbekend resistent ras, ontwikkeld door de Zwitser Valentin Blattner.
Achtergrond:
Pinotin is ongeveer twee weken eerder rijp dan pinot noir
Soort wijn:
Wijnen van pinotin lijken op die van pinot noir en cabernet sauvignon. Ze zijn dieprood, hebben zachte tannines en smaken van bosvruchten en zwarte kers.
Wijnspijs:
Wildgerechten en gevogelte.
Regent
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen chamboucin en diana (kruising tussen silvaner en müller-thurgau) ontwikkeld door Julius Kühn- Institut (JKI).
Achtergrond:
Deze kruising is ontwikkeld tegen schimmels, maar blijkt vooral goed tegen vorst te kunnen. In Nederland was het begin deze eeuw het meest aangeplante blauwe druivenras. De plant is erg vruchtbaar en zorgt voor grote opbrengsten. Steeds vaker worden de wijnen van deze druif op hout gerijpt.
Soort wijn:
Wijnen van regent lijken een beetje op die van merlot. Ze hebben aroma’s van rijpe pruimen, kersen en rode paprika. Bij een langere schilweking wordt de wijn donkerrood en tanninerijk. Meestal vind je regent terug in een blend.
Wijnspijs:
Wildgerechten, rood vlees en kaas.
Rondo
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising zarya severa en sankt laurent, ontwikkeld door Forschungsanstalt Geisenheim
Achtergrond:
De rondo-druif vindt zijn oorsprong in Tsjechië en is daarna verder ontwikkeld in Duitsland. Hij wordt vaak gebruikt om te blenden tot een cuvée.
Soort wijn:
Wijnen van rondo hebben een dieprode kleur, lichte zuren en volle fruitaroma’s van kersen, pruimen, rook en wilde bessen. Ze hebben een stevige body en duidelijke tannines.
Wijnspijs:
Gerookt vlees, varkensvlees of groenten.
Satin Noir
Druivenras:
Nieuw druivenras. Kruising tussen cabernet sauvignon en onbekende andere rassen, ontwikkeld door de Zwitser Valentin Blattner.
Achtergrond:
De druiven van Satin noir hebben net als cabernet sauvignon een dikke schil, zijn donker gekleurd en hebben geconcentreerde aroma’s. Vergeleken met de cabernet sauvignon is de druif ongeveer tien dagen eerder rijp. Door de losse bladeren ontstaan er minder snel schimmels.
Soort wijn:
Wijnen van satin noir hebben een donkerrode kleur en zijn vaak rijp van smaak. Denk aan rijpe bramen, aalbessen, pure chocolade en zwarte peper.
Wijnspijs:
Wild, rundvlees, gestoofd vlees.